Turismo-egunari hasiera emateko, Mandalayn bertan benetan interesgarria den zerbait bisitatu genuen: eguneroko jade-merkatu handi eta ospetsua.
Birmaniarrez eta txinatarrez beteta zegoen, mineral preziatu horrekin edozein fasetan, harkaitz purutik amaitutako bitxiraino, salerosketan aritzen ziren , kontuan hartuta hemen benetan aritzen direla beharrean eta merkataritzan, ez dela turistentzat pentsatutako toki bat, nahiz eta guk ere bisitatu.
Jadea txinatarrek ─eta inkek─ bereziki estimatutako minerala da, harribitxi gisa beren bi aldaera arruntenetan. Kolore berdexkakoa, “jade inperiala” deritzona, preziatuena eta kalitate handienekoa, Myanmar iparraldeko meategietatik lortzen dena da.
EMeatze horiek elite militarren eskuetan daude, txinatar bitxigileen mendean.
Horren ustiaketa metodo ankerren bidez egiten da, ingurumena batere errespetatu barik.
Urrearen sukarrarekin gertatzen zen bezala, inguru honetan sortutako hiriak/kanpamentuak prostituzio- eta drogazaletasun-habiak dira. Eta horiek ere goi-agintari berberek kontrolatzen dituzte.
Horri gehitu behar zaizkio sarri gertatzen diren istripuak, urtero hildako asko eragiten dituztenak.
Lehenik eta behin, landu barik arroka-itxuran salerosten duten zatia ikusi genuen. Erosleek materiala hautatzen dute, argi-sorta fineko linterna batez hurbiletik argitu ostean, argi horrek zeharkatu egiten duelarik. Badirudi zenbat eta “garbiago” irten, orduan eta handiagoa dela purutasun-maila.
Zelan negoziatzen zuten ikusi ostean, aurrera jarraitu eta produktua bezeroen aurrean zelan lantzen zuten egiaztatu genuen.
Ondoren, bi metro baino altuagoa zen hesiz inguratutako esparru batean sartu ginen bata bestearen atzetik, ate estu batetik. San Yuk diru pixka bat ordaindu behar izan zuen guri pasatzen uzteko. Esparru hartan produktu burutuekin salerosten zuten.
Lekua saltokiz beteta zegoen, eta haien aurrealdean saltzaileek, mahai luzeetan, beren salgaia eskaintzen zuten handizka. Balizko erosleak eserlekuetan esertzen ziren haien aurrean. Transakzio garrantzitsuak egiten ziren, dudarik gabe. Establezimenduaren barruan ere eros zitekeen, baina xeheka edo txikizka.
Handi samarra zen esparru hartan, ez dut gogoan turista gehiagorekin topo egin genuenik.
Hiruzpalau dendatan saiatu ondoren –Son Yuuk hori egiteko aholkatu zigun erosi aurretik prezioak eta akabera ezagutzeko–, atzean zenbait neska gazte zeuden salmahai batera jo genuen, eta haien atzean adineko emakume bat zegoen, hura zelarik benetan negozioa maneiatzen zuena.
Begok 10 eskumuturrekoren prezioa eskatu zuen, gehien gustatu zitzaizkionak ziren, eta tratu-ariketa garrantzitsu eta gogorraren ondoren, alde egiteko hainbat saiorekin, hasieran eskatu ziotena baino askoz gutxiago ordainduta eroan ahal izan zituen. Uste dut irteerako prezioaren % 10 baino apurtxo bat gehiago ordaindu zuela.
Andreak, oniritzia eman aurretik, gure gidariarekin hitz egin zuen pixka batean. Geroago, elkarrizketa hari buruz jakin gura izan genuen, eta esan zigun galdetu ziola ea komisiorik nahi ote zuen berak, eta ezetz erantzun ziola. Argi dago hari ordaindu izan balio prezioan sartuko zigula guri.
Bilbora itzultzean, Begok bitxi gehienak oparitu egin zizkien lagun eta senideei. Handik denbora batera, hemen izan zezaketen prezioari begiratu nion. Badirudi 600€ eta 1.000€ artean dagoela bakoitza hemen (kalitate handikoak direlako).
Bisita interesgarri eta ezberdin hau amaitu ondoren, U Bein-erako bidea hartu behar genuen. Han dago teka zurezko zubia, material honetan eraikitako munduko zubirik luzeena dela esan ziguten: 1,2 km.
Bere izena orduko Aramapurako alkatearen izenari zor zaio, udalerri horretan baitago, eta hark eginarazi zuen 1850ean.
Oinezkoentzako da, oso ibilia eta ederra, baina erakargarriagoa da ekainean eta uztailean, montzoiek eta izotz-urtzeak uren maila igotzen dutenean.
Teka-zura izen bereko zuhaitzetik ateratzen da, 40 metroko altuerara irits daiteke eta, jatorriz, Asia hego-ekialdeko basoetan bakarrik zegoen, hau da, Myanmarren, Thailandian, Kanputxean, Laosen eta Vietnamen.
Gaur egun, Afrikako eta Amerikako herrialde tropikaletan ere landatzen eta ustiatzen da; izan ere, eremu horietan azkarrago hazten da eta, beraz, errentagarriagoa da.
“Zuren erregina”tzat jotzen da. Oso preziatua da yateak egiteko eta kanpoko altzarietarako, baita luxuzko barnealdeetarako ere, gainerakoetatik bereizten duten propietate batzuengatik:
– Berezko iraunkortasuna, tratamenduen beharrik gabe.
– Dimentsio-egonkortasuna, eta ez da erraz hondatzen.
– Intsektu eta onddoen aurka babesten duen erretxina antiseptiko bat dauka.
– Berezko olio bat ere badu, iragazgaiztu egiten duena, eta, beraz, oso erabilgarria da, gorago adierazi bezala, itsasontzietarako eta, oro har, kanpoaldeetan erabiltzeko.
– Urre kolore bizikoa (hainbat tonalitatetan), koloretako pinturak onartzen ditu bere propietateak aldatu gabe.
Horren guztiaren ondorioz, teka-zura merkatuko garestiena da.
Aurretik, geldialdi turistiko bat egin genuen zetazko gaiak eskuz egiteko lantegi batean. Gu sartu baino lehentxeago hasi eta irten ginenean bertan behera utzi zuten “sasi”-erakustaldi baten ostean, bihurgune askoko eta ikusgaitasun gutxiko kale bat gurutzatu genuen, non autoak eta motorrak abiadura handian igarotzen baitziren. Negozioko langile batzuen laguntza izan genuen, espantu handien artean gidariei gure asmoen berri ematen zietelarik.
Aurreko espaloian dagoen eraikin batean, salmenta-areto moderno batean sartu ginen. Bertan, mota guztietako jantzi-oihalak, teorikoki eskuz landuak, eskaintzen ziren, oso prezio garestietan. Atzerritarrentzako beste engainu bat tour operadore estiloa garbienean.
Zubi famatura iritsi ginenean, zirraragarria iruditu zitzaigun, baina ez espero bezain ikusgarria. Zalantzarik gabe, zenbait elementuk eragina izan zuten: uraren maila apala, bero handia egiten zuen, jende asko samar zegoen, eta oroigarri-saltzaile gehiegi, beti atsegin eta irribarretsuak baldin baziren ere.
Haietako bat, gaztea, jatorra, polita, oso argala, eta beso batean elbarritasun nabarmena zuena, Begoren atzetik joan zen, kalitate eskaseko jadezko eskumuturreko batzuk erosteko eskatuz. Hala egin zuen Begok, besteak beste, neska gaixoak ematen zuen penagatik. Gainera, nahiko politak ziren.
“Eskuz egindako zetazko gai”en erakusketa-aretora itzuli ginen, bidaiari ekin aurretik komunera joateko. Komunak kanpoan zeuden, eta bertara iristeko ehundegi industrialak bete-betean lanean entzuten ziren eremu batetik igaro behar zen. “Eskuz eginak” amu bat dela ziurtatzen zuten.
Bada ahaztu ezin zaidan irudi bat: erakusketara bidean, ibai txiki baten gaineko zubitik igaro ginen, eta erabilitako plastiko-poltsez erabat estalita zegoen ura. Itxura etsigarria zuen.
Berriro bidean, oraingoan Moniwa aldera, Sagaing muinoraino desbideratu ginen.
Izen bereko banaketa politikoan dago, Mandalaytik 20 km hegoaldera eta U Bein zubitik 7 km-ra. Bere zentro budista ugariengatik da ezaguna, muinoaren gailurrean daudenak nabarmenduz. Bere oinetan dagoen hiria, horrela ere deitua, Birmaniako hiriburua izan zen 1760 eta 1764 bitartean.
Gailurrean bertan dagoen U Min Thonze pagodatik hasi genuen bisita. Bere izenak “30 kobazuloena” izena esan nahi du. Luzanga da, eta bere ertzean beste hainbat zutabe eta igarobide ditu, izena ematen dioten zuloetara sarrerak dirudite kanpotik. Aurrean terraza handi bat du. Barruan Budaren 45 irudi daude, denak berdinak, predikatzen emandako urte bakoitzeko bat.
XIII. mendean eraikia, urte batzuk geroago kalteak jasan zituen, eta, ondorioz, hainbat zaharberritze egin behar izan zituzten, harik eta XIX. mendean lurrikara batek erabat suntsitu zuen arte, baina 1847an berriro berreraiki ahal izan zen.
Bitxia bada ere, ia inor ez zegoen. Frantziarren talde txiki bat. Minutu-pare bat itxaron eta gela osoa guretzat izan genuen.
Behin kanpoan, gertu zegoen Soon Oo PonyaShin pagodara sartu ginen, herrialdeko zaharrenetarikoa, 1312an Pon Nya edo Ponya mandatariak eraikiarazi baitzuen (hortik datorkio izena).
Haren bisitaldian, barruan duen buda handi eta irribarretsua ikusi genuen.
Eremu osoan banatuta zeuden “atabaka” ugariei erreparatu genien, guztiek dirua zuten barruan, baita produktu galkor asko ere, oso itxura onekoak, jende xumearen eskaintzak, estatuaren oinetan utziak. Zoriaren igelaren elezaharra entzun genuen, zalantza barik mendiaren formari lotua, irudimen apur batekin, anfibio horren antza duela ikusten baita.
Ondoren, terraza handi batera sartu ginen, inguruko ikuspegi ederra duena. Barren-barrenean, Mandalay hiria eta nonahi agertzen den Irawadi ibaia nabarmentzen dira. Toki hartatik, pagoda-kopuru garrantzitsua ikusten da.
Arratsaldeko lehen orduan Thanbode tenplura iritsi ginen, Moniwatik gertu. Txundituta geratu ginen bertan dauden Budaren 563.000 estatua baino gehiagorekin, gehienak oso txikiak, tenplu hartara iristen diren erromesek utziak; kontaezin ahala aretotan daude, Maisuaren irudi handi bat edo gehiago buru d(ir)ela, merezimenduak egiteko zorionekoenek emandakoak.
Errepidez jarraitu genuen Boditahtaung tenplura iritsi arte. Bertara sartu baino lehen, esparru barruan hurbil dagoen mendi batean buda handi bat ikusi genuen zutik, eta haren ondoan, diotenez Myanmarren dagoen etzandako irudi handiena, 100 metro luze baino gehiagokoa.
Barrutiak zerbait ezberdina du: 10.000 eskultura baino gehiago Budari eskainiak, guztiak forma eta tamaina berekoak; haietan, aulki batean eserita eta burua eguzkitako batez eguzkitatik babestuta duela dago Buda irudikatuta, pagoda txikira sartzeko bideari begira; goiko aldean, 114 eskailera-maila igo ostean, begiratoki bat dago.
Jakina, gu ere igo ginen hara. Estatua-multzoa ikusi genuen goitik, eta atzealdean egundoko buda haiek, zutik zegoena eta etzanda zegoena. Argazki batzuk atera eta aurrera.
Moniwara, kanpoaldean gure hotela zegoen hirira, bisita programatuta zegoen, baina ez genuen astirik egun hartan gauza gehiago ikusteko.
Oraingoan, Win Unity resort berri, polit eta luxuzkoan hartu genuen ostatu. Era guztietako instalazioak ditu, baina ezin izan genuen haietaz gozatu berandu iritsi ginelako eta biharamunean oso goiz atera ginelako. Afaldu eta gosaldu, ordea, oso ondo egin genuen.
Aracelik esan dit bi bidaia egin dituela Myanmarrera. Lehenengoan 3*ko hotel merke, eroso eta garbietan hartu zuen ostatu. Bigarrenean, turismoa, bereziki Europako erretiratuena, handituz zihoanean, hotel haien kalitatea askoz kaskarragoa zen, eta, aldiz, 5*koak ugaritzen ari ziren. Erosotasunak herrikoitasuna gainditua zuen.
Biharamun goizean, irakurgailu elektronikoa ahaztu nuen hoteleko logelan. Konturatu zirenean, San Yu aurkitu zuten, eta Baganera bidaltzekotan geratu ziren hara joaten zen hurrengo txangoarekin.
(jarraituko du)
